Revalidatieartsen pleiten voor verplichte fietshelm voor iedereen

Kinderrevalidatiearts prof. Ruth Van Der Looven: ‘Als je een fietshelm goed gebruikt, dan daalt de kans op een ernstig hoofdletsel met 60%².’

Slachtoffers van fietsongevallen

De gevolgen van fietsongevallen zijn niet min. In 2023³ kende België in totaal 11.912 letselongevallen⁴ met gewone en elektrische fietsen en speed pedelecs. 39% van de slachtoffers die opgenomen werden in het ziekenhuis, hadden een hoofd- of hersenletsel, de helft van hen (18%) een schedelletsel⁵.

Kinderrevalidatiearts Ruth Van Der Looven ervaart de gevolgen in het ziekenhuis:

‘In ons Revalidatiecentrum behandelen we jaarlijks ongeveer 12 kinderen en volwassenen met een hersenletsel na een fietsongeval. De patiënten staan vaak voor een lang revalidatietraject met blijvende fysieke en mentale gevolgen. De impact weegt ook op hun omgeving.’ ​

Fietshelm beschermt

Een fietshelm kan geen ongelukken voorkomen, maar beschermt wel tegen ernstige of dodelijke letsels. Volgens verschillende studies^[6] vermindert de helm de kans op zware hoofletsels met 60%, op dodelijke hoofdletsels met 70% en op aangezichtsletsels met 25%.

Bij 1 op de 3 ongevallen gebeuren de valpartijen zonder andere betrokkenen⁷. In die gevallen biedt de fietshelm een goede bescherming omdat de impactsnelheid meestal niet hoger ligt dan 20 km/u.

‘Als we kijken naar ervaringen in het buitenland⁸, dan mogen we verwachten dat een verplichte fietshelm tot minder ziekenhuisopnames en minder ernstige letsels zal leiden’, vat prof. Van Der Looven samen.

‘Een korter revalidatietraject en een kleinere impact op lange termijn hebben niet alleen voordelen voor de slachtoffers en hun omgeving, maar ook voor de financiering van de gezondheidszorg.’

Focus op jongeren

29% van de Belgen draagt een helm op de fiets, maar er zijn grote verschillen⁹. 17% van de Vlaamse fietsers met een gewone fiets draagt een helm, met een atypische fiets (ligfiets, bakfiets, racefiets of driewieler) stijgt het aantal fietshelmdragers naar 62%.

Jongeren vanaf 13 jaar dragen merkelijk minder een fietshelm (15%) dan kinderen tussen 6 en 12 jaar (58%). Toch zijn jongeren tot ongeveer 25 jaar extra kwetsbaar. Hun voorste hersengebieden, die instaan voor impulscontrole, risicobeoordeling en planning, zijn nog volop in ontwikkeling en heel kwetsbaar voor hersenletsels. Vaak wordt hun letsel pas ernstig genomen enkele maanden na het ongeval wanneer de jongere blijft kampen met ​ concentratiestoornissen, vermoeidheid en verminderde impulscontrole.

Ervaring in het buitenland

Zowel in Nieuw-Zeeland als in enkele provincies in Canada is helmgebruik verplicht voor alle leeftijden. Studies¹⁰ tonen daar een positieve invloed op de letselcijfers in het algemeen, in meerdere mate bij kinderen.

Een metastudie¹¹ onderzocht de impact van zo’n wetgeving die helmgebruik verplicht. Het gebruik stijgt, het aantal hoofdletsels daalt met 20% en er is geen duidelijke terugval in het aantal fietsers.

Uit navraag in België¹² blijkt dat 58% van de Belgen een algemene verplichting steunt. Voor een verplichting onder de 12 jaar, is 84% van de Belgen gewonnen.

Past de helm wel goed?

Hoe werkt een fietshelm precies? Ten eerste absorbeert en vertraagt hij de inwerkende kracht op het hoofd bij een val. Ten tweede verdeelt hij de klap over een grotere oppervlakte. En ten slotte voorkomt hij dat het hoofd in direct contact komt met de grond of een ander object.

Om een helm maximaal te laten renderen, moet hij goed passen. Zowel bij de aankoop van de helm als bij het dragen ervan, kunnen fietsers enkele richtlijnen volgen. Van een helm met de juiste veiligheidsnorm, over de maat en positie tot de juiste lengte van het kinbandje.

Prof. Van Der Looven: ‘Verkopers van fietshelmen en leerkrachten van fietslessen zouden deze richtlijnen helder en duidelijk moeten communiceren.’

Sociale ongelijkheid

Een verplichte fietshelm mag niet leiden tot een financiële drempel voor kwetsbare groepen. Het is een belangrijke preventieve maatregel die met steun van de overheid kan leiden tot een besparing omdat de medische en maatschappelijke kosten van hersenletsels zullen dalen. ​ ​

Revalidatieartsen staan niet alleen

Naast de revalidatieartsen van het UZ Gent pleiten verschillende organisaties voor een verplicht helmgebruik. Zowel de Koninklijke Belgische vereniging voor fysische geneeskunde en revalidatie als de Belgische vereniging voor Neurochirurgie pleiten voor een algemene verplichting. VIAS en de Vlaamse Hersenletsel Liga zien de verplichting graag voor kinderen jonger dan 14 jaar.

Fietstocht met 80 revalidanten

Vandaag organiseert het Revalidatiecentrum een fietstocht voor 80 revalidanten en hun begeleiders. Met de helm op starten ze op de campus van het UZ Gent voor een fietstocht van 10 kilometer. Annelies Verlinden, minister van Justitie, en Carina Van Cauter, gouverneur van de provincie Oost-Vlaanderen geven het startschot.

Minister van Justitie Annelies Verlinden: ‘Als minister en als mens zet ik me in voor meer verkeersveiligheid. Initiatieven als deze fietstocht van het Revalidatiecentrum van het UZ Gent trekken de aandacht en openen de discussie over het gebruik van de fietshelm. Verkeersovertreders moeten kordaat worden aangepakt, maar we moeten onszelf ook beschermen als we in het verkeer komen. Een fietshelm opzetten zou een automatisme moeten worden. Het is een klein gebaar, maar het kan wel een groot verschil maken.’

Gouverneur Carina Van Cauter: 'In 2023 was 41% van alle dodelijke verkeersslachtoffers in Oost-Vlaanderen een fietser. Dat blijkt uit onze diepteanalyse van de Oost-Vlaamse ongevallencijfers. Een fietshelm biedt extra bescherming om ernstige letsels te voorkomen. Het is daarom belangrijk om fietsers te blijven overtuigen steeds een helm te dragen. Elk initiatief dat daartoe bijdraagt, kan op mijn steun rekenen.’

De Dag van de Fietshelm op 9 april 2025 is een initiatief van de Vlaamse Hersenletsel Liga.

Karlien Wouters

Persverantwoordelijke, UZ Gent

• karlien.wouters@uzgent.be
• 09 332 69 02 (doorgeschakeld naar gsm)

¹ Vlaamse Stichting Verkeerskunde: https://www.veiligverkeer.be/weggebruikers/fiets/fietshelm-niet-verplicht-wel-veilig/

² Vlaamse Stichting Verkeerskunde: https://www.veiligverkeer.be/weggebruikers/fiets/fietshelm-niet-verplicht-wel-veilig/

³ Slootmans, F. (2024). Statistisch rapport 2024 – Verkeersongevallen 2023, Brussel: Vias institute.

⁴ Een letselongeval is een verkeersongeval dat geregistreerd wordt door de politie en waarbij minstens één persoon (al dan niet dodelijk) gewond is geraakt.

⁵ SWOV, SWOV Factsheet, Leidschendam, augustus 2007.

⁶ Thompson DC, Rivara FP, Thompson RS. Helmets for preventing head and facial injuries in bicyclists. Cochrane Database of Systematic Reviews 1999, Issue 4. Art. No.: CD001855. DOI: 10.1002/14651858.CD001855.pub5.

⁷ Vlaamse Stichting Verkeerskunde: https://www.veiligverkeer.be/weggebruikers/fiets/fietshelm-niet-verplicht-wel-veilig/

⁸ Høye, A. (2018b). Recommend or mandate? A systematic review and meta-analysis of the effects of mandatory bicycle helmet legislation. Accident Analysis & Prevention, 120, 239–249.

⁹ Slootmans, F. (2024). Statistisch rapport 2024 – Verkeersongevallen 2023, Brussel: Vias institute.

¹⁰ Taylor M, Scuffham PNew Zealand bicycle helmet law—do the costs outweigh the benefits?Injury Prevention 2002;8:317-320.
​Effect of legislation on the use of bicycle helmets, John C. LeBlanc, Tricia L. Beattie, Christopher Culligan, CMAJ Mar 2002, 166 (5) 592-595;

¹¹ Høye, A. (2018b). Recommend or mandate? A systematic review and meta-analysis of the effects of mandatory bicycle helmet legislation. Accident Analysis & Prevention, 120, 239–249.

¹² Achermann Stürmer, Y., Berbatovci, H., & Buttler, I. (2020). Cyclists. ESRA2 Thematic report Nr. 11. ESRA project (E-Survey of Road Users’Attitudes). Bern, Switzerland : Swiss Council for Accident Prevention. https://www.esranet.eu/en/publications/